Πρόγραμμα Περιηγητών στη Γεννάδειο

Υπεύθυνη έργου: Αλίκη Ασβεστά

Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη κατέχει σπάνια και πλούσια συλλογή περιηγητικών βιβλίων. Ο ιδρυτής της Ιωάννης Γεννάδιος με τη γνώση και το  πάθος του να συγκροτήσει βιβλιοθήκη που να φωτίζει κυρίως πλευρές της ελληνικής ιστορίας  και του ελληνικού πολιτισμού έδωσε ιδιαίτερη σημασία και βαρύτητα στην περιηγητική γραμματεία και στην ματιά που έριχναν οι περιηγητές  στην ετερότητα και συγκεκριμένα  στις δραστηριότητες και τις συνήθειες, τους νόμους και στους συνεκτικούς δεσμούς  των Ελλήνων και των άλλων εθνοτήτων που διαβίωναν στις περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Μέσ’ από τη ματιά του άλλου, Ευρωπαίοι καλλιτέχνες, αρχαιοδίφες και διπλωμάτες, έμποροι και συλλέκτες,  φυσιοδίφες και  ιερωμένοι  καταθέτουν τις αναζητήσεις τους  και τους τρόπους πραγματοποίησης των στόχων τους στις αποστολές τους και τις περιπλανήσεις τους στις  περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποτυπώνουν τα βιώματά τους και τις παρατηρήσεις τους στο περιηγητικό κείμενο, αλλά και τις  σκέψεις που γεννούνται στη θέαση και τη συνάντηση ενός άλλου κόσμου.
Η εμπειρία από τη γεφύρωση μιας απόστασης, συχνά από τον γενέθλιο τόπο, με ενδιάμεσους σταθμούς προς άλλους προορισμούς, η κατάκτηση του διαφορετικού και η δραπέτευση από το γνώριμο, υπό τη μορφή επιστολών σε προσφιλή πρόσωπα, αναφορών προς συνεργάτες, προσωπικού ημερολογίου, συνθέτουν το περιηγητικό κείμενο.
Έτσι, σε εποχές όπου τα ταξίδια ήσαν επισφαλή, το περιηγητικό κείμενο λειτουργεί πολλαπλά τόσο για τον ταξιδιώτη/ συγγραφέα που ενδιαφέρεται να μεταφέρει και να συγκρατήσει μνήμες και εικόνες ενός μακρινού κόσμου που δύσκολα θα αντικρίσει  ξανά , όσο και για τους αναγνώστες/ αποδέκτες που συμμερίζονται την ταξιδιωτική εμπειρία νοερά, εφόσον και γι’ αυτούς το ταξίδι εκείνα τα χρόνια ήταν εγχείρημα ή και όνειρο πρακτικά, συνήθως, ανέφικτο.

Στόχοι

Το πρόγραμμα περιηγητών της Γενναδείου Βιβλιοθήκης επιδιώκει να διευκολύνει, ηλεκτρονικά, την αναζήτηση και ανεύρεση πληροφοριών που προέρχονται από τα περιηγητικά κείμενα της πλούσιας συλλογής της Βιβλιοθήκης. Το πρόγραμμα ξεκίνησε πριν τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών στη Γεννάδειο ενώ τα τελευταία χρόνια είχε λάβει ηλεκτρονική οργάνωση και μορφή. Όλες οι πληροφορίες εισάγονται πλέον σε μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων σε μορφή ACCESS. Η βάση αυτή σύντομα θα είναι διαθέσιμη και στο διαδίκτυο.
Ελπίζουμε ότι αυτό το πρόγραμμα θα αποτελέσει τη βάση για μια πλήρη απογραφή των πλούσιων μαρτυριών που βρίσκουμε στα περιηγητικά κείμενα σχετικά με την Ελλάδα και θα συνδεθεί σύντομα με παρόμοια προγράμματα αλλά και με εικόνες και ψηφιοποιημένα κείμενα από άλλες βιβλιοθήκες της Ελλάδας και του εξωτερικού ώστε να δημιουργηθεί μια δυναμική πηγή γνώσης για αυτό το υλικό. Υπάρχει άλλωστε ήδη συνεργασία και με άλλους επιστημονικούς φορείς  για τα θέματα του περιηγητισμού.

Περιγραφή

Η πλειονότητα των περιηγητικών κειμένων της Γενναδείου βρίσκονται σε σπάνια και παλαιά βιβλία που μάζεψε ο ιδρυτής της Βιβλιοθήκης Ιωάννης Γεννάδιος στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα στο Λονδίνο. Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα, υπήρξε, κατ΄ εξοχή, τόπος έλξης των περιηγητών επί Τουρκοκρατίας και ότι  τα περιηγητικό έργο αποτελεί σημαντική πηγή πληροφοριών αν και συχνά μονομερή για τον Ελλαδικό χώρο, ιδιαίτερα για το φυσικό και ιστορικό τοπίο της Ελλάδας. Βασισμένα σε νοερά ή πραγματικά ταξίδια, αυτά τα κείμενα γράφτηκαν από το 1500 μέχρι το 1840 και καλύπτουν την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας αλλά και το νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Απλές, σύντομες αναφορές σε συγκεκριμένους τόπους ή πλούσιες αναλύσεις αρχαιογνωσίας συνοδευμένες από σπάνιες εικονογραφήσεις μνημείων και σημαντικών αρχαιολογικών χώρων, αυτά τα κείμενα προσφέρουν σημαντικό υλικό για τον ιστορικό, τον αρχαιολόγο ή το φυσιοδίφη.

Γεωγραφική κατανομή

Το πρόγραμμα δίνει έμφαση σε όλον τον Βαλκανικό χώρο και στην Μικρά Ασία, καθώς και στις περιοχές του Ελλαδικού χώρου που τελούσαν υπό Βενετική ή άλλη Ευρωπαική  κυριαρχία. Οι πληροφορίες/ μαρτυρίες αυτές όπως απορρέουν από τα περιηγητικά κείμενα –με τη προσωπική οπτική του περιηγητή- κατατάσσονται σε θεματικές ενότητες που άπτονται: του φυσικού και δομημένου χώρου, αρχαιογνωσίας, οικονομικής και κοινωνικής ζωής, εκφάνσεων τoυ καθημερινού βίου και πολιτισμού, τρόπων πολιτικής εξουσίας και λίγο σχηματικά, θα λέγαμε συνθέτουν αυτό που συχνά ονομάζουμε ‘’συνολική ιστορία’’.

Αρχές της ευρετηρίασης

Κάθε περιηγητικό κείμενο καταλογογραφείται και περιγράφεται βιβλιογραφικά σύμφωνα με το:
α) όνομα του συγγραφέα/ ταξιδιώτη
β) τίτλο του βιβλίου
γ) κωδικό του βιβλίου στη Γεννάδειο
δ) χρονολογία ή  την ευρύτερη ιστορική περίοδο στη διάρκεια της οποίας πραγματοποιήθηκε το ταξίδι.

Οι ιστορικές πληροφορίες κάθε κειμένου συλλέγονται και παρουσιάζονται σε δεκατρείς θεματικές κατηγορίες. Οι θεματικές αυτές ενότητες απορρέουν, εν πολλοίς, τόσο από τα αντικείμενα παρατήρησης και έρευνας στους χρόνους των περιηγήσεων όσο και από συνήθη, επίκαιρα ερωτήματα αναγνωστών στην Γεννάδειο Βιβλιοθήκη σήμερα:
1)  Αρχαιότητες
2)  Αρχιτεκτονική
3)  Φυσική Ιστορία
4)  Υγεία
5)  Πληθυσμοί
6)  Οικονομική ζωή
7)  Παραγωγή/ Τεχνικές
8)  Λαικός πολιτισμός και χειροτεχνία
9)  Πολιτιστική ζωή
10) Νοοτροπίες και καθημερινή ζωή
11) Θρησκευτική ζωή
12)  Πολιτικές δομές
13)  Συνθήκες ταξιδιού
Κάθε ενότητα χωρίζεται σε υποενότητες που δίνουν πιο λεπτομερή περιγραφή κάποιου θέματος ανάλογα με τη μαρτυρία του κάθε περιηγητή. Στην αναζήτησή του ο χρήστης μπορεί να γενικεύσει ή να προσδιορίσει την γεωγραφική έκταση και την χρονική περίοδο της θεματικής ενότητας. Δεν παρατίθενται ολόκληρα κείμενα αλλά δίνονται παραπομπές σε συγκεκριμένες σελίδες. Η αναζήτηση μπορεί να είναι απλή ή σύνθετη.