Η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη με χαρά ανακοινώνει την απόκτηση του Novo Epitome da Gramatica Grega de Porto Real, ενός εξαιρετικά σπάνιου και σημαντικού έργου που συνέγραψε ο João Jacinto de Magalhães και εκδόθηκε στο Παρίσι από τον Firmin Didot το 1760. Αναγνωρισμένο, σύμφωνα με τον κλασικό φιλόλογο Carlos Morais, ως «η πρώτη ελληνική γραμματική που τυπώθηκε στην πορτογαλική γλώσσα», το έργο αυτό αποτέλεσε καθοριστικό βήμα στην ανάπτυξη των ελληνικών σπουδών στην Πορτογαλία.

Ο João Jacinto de Magalhães (1722–1790), Πορτογάλος πολυμαθής, φυσικός και γλωσσολόγος, ήταν ευρέως αναγνωρισμένος για τη συνεισφορά του στις φυσικές επιστήμες και την εκπαίδευση. Ήταν ένας εξέχων διανοητής του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, που ήρθε σε επαφή με σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο Benjamin Franklin. Οι επιστημονικές του αναζητήσεις οδήγησαν σε σημαντικές προόδους στην αστρονομία, τη μετεωρολογία και τη πειραματική φυσική, ιδιαίτερα μέσω των έργων του πάνω στα βαρόμετρα και θερμόμετρα. Παρά το γεγονός ότι πέρασε μεγάλο μέρος της καριέρας του στο εξωτερικό, η επιρροή του στην πορτογαλική εκπαίδευση άφησε ένα διαχρονικό αποτύπωμα.

Ο Magalhães ήταν αφοσιωμένος στη γλωσσική εκπαίδευση, με ιδιαίτερη έμφαση στον εκσυγχρονισμό των ελληνικών σπουδών στην Πορτογαλία. Το έργο του Novo Epitome da Gramatica Grega (1760) αποτέλεσε την πρώτη ελληνική γραμματική που εκδόθηκε στην πορτογαλική γλώσσα, καθιστώντας τη γλώσσα πιο προσιτή στους μαθητές, χωρίς να εξαρτώνται από ενδιάμεσα λατινικά κείμενα. Αν και οι ελληνικές-λατινικές γραμματικές υπήρχαν στην Πορτογαλία από την Αναγέννηση, το έργο του αντιπροσώπευε μια σημαντική παιδαγωγική τομή, καθώς απευθυνόταν απευθείας στους μαθητές στη μητρική τους γλώσσα. Αυτή η καινοτομία αντανακλούσε τις ευρύτερες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις της εποχής, οι οποίες επιδίωκαν να εκσυγχρονίσουν και να ενδυναμώσουν τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας.

                                                                     

Η ιστορία της έκδοσης του βιβλίου είναι εξίσου συναρπαστική με το περιεχόμενό του. Τυπώθηκε στο Παρίσι αντί για τη Λισαβόνα, πιθανόν λόγω της σπανιότητας των ελληνικών τυπογραφικών χαρακτήρων και των εξειδικευμένων τυπογράφων στην Πορτογαλία την εποχή εκείνη. Ωστόσο, αυτή η απόφαση προκάλεσε αντιπαραθέσεις. Όπως έχει καταγράψει ο Carlos Morais, ένας άγνωστος αριθμός αντιτύπων περιλάμβανε αρχικά μια προμετωπίδα και μια αφιερωματική επιστολή στον Pedro da Costa de Almeida Salema, πρεσβευτή της Πορτογαλίας στη Γαλλία, αναγνωρίζοντας την υποστήριξή του. Λίγο μετά την κυκλοφορία του βιβλίου, αυτά τα στοιχεία αφαιρέθηκαν και αντικαταστάθηκαν με μια τροποποιημένη σελίδα τίτλου, στην οποία παραλήφθηκαν το όνομα του συγγραφέα και ο τόπος έκδοσης.

Αυτή η αφαίρεση, που παραμένει αντικείμενο ακαδημαϊκής συζήτησης, φαίνεται να οφείλεται σε πολιτικές ευαισθησίες—είτε σε διαμάχες μεταξύ του Magalhães και του Salema, είτε στη μη εξουσιοδοτημένη αφιέρωση μιας βασιλικής επιτροπής σε έναν ιδιώτη ευεργέτη. Πέρα από το ιστορικό του ενδιαφέρον, το Novo Epitome αποτελεί μαρτυρία για τις εξελισσόμενες εκπαιδευτικές συνθήκες στην Πορτογαλία του 18ου αιώνα. Η εκδίωξη των Ιησουιτών το 1759 άφησε ένα κενό στην κλασική εκπαίδευση, ιδιαίτερα στην ελληνική γλώσσα, το οποίο η γραμματική του Magalhães επιδίωξε να καλύψει. Πηγή έμπνευσης υπήρξε η Nouvelle méthode pour apprendre facilement la langue grecque (1655) του Claude Lancelot, γνωστή και ως Γραμματική του Port-Royal. Ωστόσο, ο Magalhães απλοποίησε το σύστημα του Lancelot μειώνοντας τους κανόνες από 134 σε 101, ενσωματώνοντας επίσης δικές του βελτιώσεις. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στην ακριβή προφορά, συμβουλευόμενος ομιλητές της ελληνικής γλώσσας.

Το βιβλίο υπάρχει σε δύο διαφορετικές εκδόσεις, όπως σημειώνει ο βιβλιογράφος Innocêncio. Η πρώτη διατηρεί την αρχική σελίδα τίτλου του Didot, αναφέροντας το όνομα του συγγραφέα, ενώ η δεύτερη διαθέτει ανώνυμο εκδοτικό τύπο της Λισαβόνας, με την ένδειξη «com todas as Licenças necessárias». Και οι δύο εκδόσεις είναι εξαιρετικά σπάνιες, με μόλις λίγα γνωστά αντίτυπα παγκοσμίως. Η παρουσία αυτής της σημαίνουσας έκδοσης στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη θα προσφέρει στους μελετητές πολύτιμες γνώσεις για την ιστορία της ελληνικής παιδαγωγικής στην Πορτογαλία και τις ευρύτερες διανοητικές τάσεις του 18ου αιώνα.

 

Πηγή πληροφορίας: David Rueger, Editio Altera Rare Books & Manuscripts.

Αναφορές

  • Inocêncio III, 385.
  • Morais, Carlos. “Artes de gramática para o ensino do Grego em Portugal: Clenardo e João Jacinto de Magalhães.” Kléos No. 19 (2015), σσ. 259-289.
  • Morais, Carlos. “A gramática de Grego de João Jacinto de Magalhães no contexto da reforma pombalina.” Ágora. Estudos Clássicos em Debate Τ. 1 (1999), σσ. 75-103.