Τεκμήρια σχετικά με την Επανάσταση του ’21 από χειρόγραφο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης περιλαμβάνουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες που φωτίζουν την περίοδο συγκρότησης του νεαρού ελληνικού κράτους. Το χειρόγραφο MSS 110 περιέχει μέρος του αρχείου του φιλέλληνα στρατιωτικού Richard Church (1784-1873) και ιδιαίτερα αλληλογραφία του με στρατιωτικούς και άλλα πρόσωπα της περιόδου, συμπεριλαμβανομένου και του Ιωάννη Καποδίστρια.

Ο Καποδίστριας έχει πρόσφατα φτάσει στην Ελλάδα ως εκλεγμένος από τη Γ΄ Εθνοσυνέλευση κυβερνήτης του ελληνικού κράτους. Οι συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή είναι χαοτικές. Αναδύεται αμέσως σε ένα ευρύ έργο ανασύνταξης όπου λειτουργεί συγκεντρωτικά. Άλλωστε, ήταν φορέας της αντίληψης της “φωτισμένης δεσποτείας”, διαφορετικής βέβαια από τις αρχές που εξέφραζαν τα δημοκρατικά επαναστατικά συντάγματα.

Οι δύο επιστολές του προς τον Church περιλαμβάνουν στοιχεία που διαφωτίζουν πτυχές του οργανωτικού σχεδιασμού και της μεθόδου διακυβέρνησής του ως προς το στρατιωτικό σκέλος, ενώ παράλληλα αποτυπώνονται πτυχές των σχέσεων των δύο ανδρών.

                                                                 

Στην πρώτη επιστολή (έγγρ. 8, φφ. 9r-10r, 10/22 Μαρτίου 1828) φαίνεται καθαρά η επιδίωξη ένταξης των άτακτων ως τότε σωμάτων και των οπλαρχηγών τους σε ένα ‘ημιτακτικό’ στρατό καθώς και η μέθοδος συγκρότησής του:  “ὁ τρόπος μὲ τὸν οποῖον ἐφέρθης πρὸς τὸν καπ. Γ. Βαρνακιώτην καὶ τὰς οἰκογενείας, ὅσαι ὁμοὺ μὲ αὐτὸν ἡνώθησαν μετὰ τῶν ἡμετέρων, εἶναι εἰς ἐμὲ πολλὰ ἀρεστός. Ἡ Κυβέρνησις εἶναι ἐπίσης τῆς γνώμης, ὅτι τὸ παράδειγμα // θέλει διεγείρι εἰς μίμησιν καὶ τὸν Ἀνδρέαν Ἴσκον καὶ τοὺς ἄλλους τῶν μερῶν ἐκείνων καπιτάνους, καὶ τὸ ἐπωφελὲς τοῦτο ἀποτέλεσμα ἔχουσα πρὸ ὀφθαλμῶν ἡ Κυβέρνησις διευθύνει τὴν ἔγκλειστον πρὸς τὸν Κ. Βαρνακιώτην”.                                                                         

Ο Καποδίστριας στόχευε στην άμεση εξάρτηση του στρατιώτη από τη Διοίκηση, αποβλέποντας στην κατάργηση των πελατειακών σχέσεων εξάρτησης των στρατιωτών με τους αρχηγούς τους και τα τοπικά δίκτυα υποστήριξης της ισχύος τους. Εξηγεί ενδεικτικά: “Ἡ Κυβέρνησις μέχρι τοῦδε ἐνησχολήθη ἐπιμόνως πρὸ παντὸς ἄλλου εἰς τὰ ἀφορῶντα τὰ πολεμικὰ πράγματα. Ἐλπίζει νὰ λάβωσιν οἱ κόποι της διπλοῦν ἀποτέλεσμα, τὸ νὰ τακτοποιηθῆ δηλαδὴ ὁπωσοῦν ἡ στρατιωτικὴ ὑπηρεσία, καὶ νὰ ἐξασφαλισθῆ εἰς τὸν στρατιώτην τὰ μέσα τῆς ὑπάρξεως, τῶν ὀποίων πολλάκις μέχρι τοῦδε ἐδοκίμασε στέρησιν”.

Ο σχεδιασμός συγκρότησης ενός κεντρικά διοικούμενου στρατού φαίνεται και στην επιβολή τάξης και πειθαρχίας, ακόμη και όταν αφορούσε φιλέλληνες, όπως φαίνεται από άλλο αναφερόμενο περιστατικό: “Τὸ καλήτερον μέτρον ὡς πρὸς τοὺς τοιούτους τυχοδιώκτας εἶναι νὰ μὴν τοὺς τάττωμεν εἰς ὑπηρεσίας. Τότε ἀφ’ ἑαυτοῦ των παραιτοῦν τὴν Ἑλλάδα, πρὸ τοῦ νὰ εὑρεθῶμεν εἰς ἀνάγκην νὰ τοὺς ἀποβάλωμεν”.

Ένα ακόμη σημαντικό ζήτημα είναι η κεντρική φροντίδα για τον υλικό ανεφοδιασμό του στρατεύματος και για τη μισθοδοσία. Για αυτό το σκοπό, το Φεβρουάριο του 1828 ιδρύεται “Γενικὸν Φροντιστήριον”. Στην δεύτερη επιστολή (εγγρ.11, φφ. 13r-14r, 4 Μαΐου 1828) αποτυπώνονται οι συντονισμένες ενέργειες του κυβερνήτη προς αυτήν την κατεύθυνση.

Στις επιστολές περιλαμβάνονται επιπλέον πληροφορίες για τις κινήσεις του σχετικά με την εξασφάλιση των βόρειων συνόρων στη Στερεά Ελλάδα, σε ευθεία αντίθεση με τις σχετικές αποφάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων, που περιόριζαν το νέο κρατικό μόρφωμα στα όρια της Πελοποννήσου. Ο Καποδίστριας διαβεβαιώνει τον Church: «Ἔσο βέβαιος, Ἀρχιστράτηγε, ὅτι εὐθὺς ἄμα δυνηθῆ ἡ Κυβέρνησις νὰ συμβιβάσῃ τὴν εἰς τὴν Δυτικὴς Ἑλλάδα παρουσίαν της μὲ τὴν ὁποίαν ἐπιθυμεῖ νὰ κάμῃ περιοδείαν εἰς τὰς ἐπαρχίας τῆς Πελοποννήσου, θέλει ἐμφανισθῆ αὐτόσε // διὰ νὰ θέσῃ εἰς τὴν ἐξουσίαν σου ὅντα, τὰ μέσα ὅσα σὲ ἀναγκαιοῦν καὶ τῶν ὁποίων τὴν χρείαν θεωρεῖ, ὅσον καὶ σύ, κατεπείγουσαν».

Επιπλέον πληροφορία για την τεχνική της διακυβέρνησης, όμως, μπορεί να προκύψει και από την ανάγνωση ‘ανάμεσα’ στις γραμμές. Στην περίπτωση του ψηφίσματος που αφορά την επιχείρηση αποκλεισμού της Πρέβεζας, ο κυβερνήτης παροτρύνει στον αρχιστράτηγο να μην την κοινοποιήσει πριν την οριστική απόφαση, οπότε και θα λάβει τις σχετικές οδηγίες: “Ἐπὶ σκοπῶ τοῦ νὰ βεβαιωθῆ προηγουμένως περὶ τῆς ἐκβάσεως τῶν μέτρων τούτων, ἀναβάλλει ἐπὶ τοῦ παρόντος ἡ Κυβέρνησις τὴν δημοσίευσιν αὐτοῦ τοῦ ψηφίσματος. Δια τοῦτο ἐπιθυμεῖ νὰ μὴ κοινοποιήσῃς εἰς κἀνὲν τὰ περὶ τούτου πρὶν λάβῃς τὰς περαιτέρω ὁδηγίας, τὰ ὁποίας μελετᾶ νὰ ἀποστείλῃ”. Ο Καποδίστριας διατηρεί τον άμεσο έλεγχο των σχεδιασμών και των επιχειρήσεων. Ακόμη και η επιστολή προς τον καπετάν Βαρνακιώτη που προαναφέραμε, συντάσσεται από τον Κυβερνήτη και ο αρχιστράτηγος έχει απλά τη δυνατότητα να την επικυρώσει: “Εἶναι δὲ ἀνοικτὴ διὰ νὰ τὴν θεωρήσῃς πρὶν ἐχγειρισθῆ εἰς αὐτόν”. Η φράση αυτή δείχνει τα όρια της συνεργασίας των δύο ανδρών, όπως τα επιβάλλει ο Καποδίστριας.